به گزارش «ایام»، هفتمین گفتگوی مجازی انتشارات راه‌یار با موضوع: «نقش زنان در دهه شصت؛ با نگاهی بر کتاب دختر تبریز» با حضور “هدی مهدی‌زاد“؛ نویسنده کتاب و “سحر دانشور“؛ نویسنده و روزنامه‌نگار برگزار شد. در ادامه نیز متن این گفتگوی مجازی را می‌خوانید:
مهدی‌زاد نویسنده کتاب «دختر تبریز» در ابتدای این گفتگو و در پاسخ به سؤال خانم دانشور درباره آشنایی‌اش با صدیقه صارمی، سوژه کتاب خود گفت: آشنایی من با او به اواخر دهه ۷۰ مربوط می‌شود. در آن روزها یک نوجوان ۱۵ ساله بودم و در یک اردوی دانش‌آ‌موزی با خانم صارمی آشنا شدم. ویژگی‌های خاصی که خانم صارمی در بین مربیان حاضر در این اردو داشت مرا مجذوب می‌کرد که به خانم صارمی نزدیک‌تر و بیشتر با او آشنا شوم. خانم صارمی رابطه بسیار خوبی با دانش‌آموزان خود داشت. این رابطه فراتر از ارتباط بین یک معلم و دانش‌آموز بود. رابطه‌ای که با او احساس صمیمت بیشتری می‌کردیم و راحت‌تر می‌توانستیم مسائل خود را با او درمیان بگذاریم و برای اکثر مسائل خود راه‌حل دریافت کنیم. این راهنمایی‌ها نشانه تمایز خانم صارمی با سایر خانم‌های مربی بود که تا امروز با آنها بودم.
به دنبال روایت‌های زنانه از انقلاب و دفاع مقدس
نویسنده کتاب «دختر تبریز» ادامه داد: جالب‌تر از این مسائل خاطره‌هایی بود که خانم صارمی از دوران مبارزه‌های انقلابی خود و نهضت برای ما می‌گفتند. او سعی می‌کرد در ساعت‌های فراغتی که پیش می‌آمد خاطراتش از دوران انقلاب و دفاع مقدس را برای ما بیان کند.
مهدی‌زاد خاطرنشان کرد: این خاطره‌ها برای نسل ما تازگی داشت. زیرا ما تا آن زمان روایت‌های زنانه از یک زن انقلابی نشنیده بودیم. برای بسیاری از ما بعید بود که یک زن بتواند در تظاهرات انقلاب و یا در دفاع مقدس نقش فعال داشته باشد.
دانشور درباره همین مسئله بیان کرد: این موضوع هم ماجرای این کتاب و کتاب‌های مشابه را متفاوت می‌کند. در حقیقت ما تا پیش از این با زنانی طرف بودیم که مادران و همسران شهدا هستند و عمدتاً خاطره‌هایی هم که جمع‌آوری و روایت می‌شوند به این دسته مربوط است. ولی ما در این کتاب و کتاب‌های دیگری مثل این، با زنانی مواجه هستیم که خودشان در حال کنشگری هستند و با توجه به توانایی‌های خود در عرصه‌های مختلف ایفای نقش می‌کنند. این مسئله، ماجرا را بسیار متفاوت می‌کند و هم چهره دیگری از زن انقلابی را به ما نشان می‌دهد و هم متوجه می‌شویم که می‌توان با دسته دیگری از زنان انقلابی هم مواجه بود.
مهدی‌زاد در ادامه سخنانش توضیح داد: ما روایت‌های زنانه از حضور و نقش زنان جامعه در جریان انقلاب و دفاع مقدس نداریم. اما خانم صارمی توانسته در اوایل انقلاب، به عنوان یک زن انقلابی به روستاهای دورافتاده سرکشی و به مشکلات آنها رسیدگی می‌کرده است.
وی افزود: قسمت جذابی که در کتاب «دختر تبریز» آمده است و توصیه می‌کنم که حتما خوانندگان کتاب، این بخش را به دقت مطالعه کنند جایی است که او در روستاهای آذربایجان چادر خود را بر روی زمین پهن می‌کنند تا سواد‌آموزان بر روی چادر او بنشینند و اینکه او حتی در کار آموزش خود در نهضت سوادآموزی، از یک تخته فرش به عنوان تخته سیاه استفاده می‌کند. در این روستا، راه برگشت راحتی وجود نداشته و او ماه‌ها در آنجا مانده تا حتما به رسالت خود عمل کند. خانم صارمی بعدها در دفاع مقدس به عنوان امدادگر در جبهه‌ها حضور پیدا می‌کند.
انقلاب و حذف نگاه ابزارگونه به زن
دانشور در بخش دیگری از این گفتگو اظهار داشت: ما در این کتاب، با زنی طرف هستیم که قبل از انقلاب به آن شکل در مدرسه و فضای خانواده خود و بعد کم کم پیشرفت می‌کند. می‌بینیم که کم‌کم در موقعیت‌های مختلف در حال شکوفا شدن است. یعنی هرجایی که احساس می‌کند نیاز است ورود می‌کند و همان‌جا هم پتانسیل‌های او شکوفا می‌شوند. شما این زن را گام‌به‌گام و خیلی لطیف توصیف کردید و ماجرای رشد او را توضیح دادید. این رشد مرحله به مرحله او را خروجی چه شرایطی می‌دانید؟
مهدی‌زاد در پاسخ به این سؤال عنوان کرد: یکی از خدمات ارزنده‌ای که می‌توانیم بگوییم انقلاب در حق جامعه اسلامی ایران مخصوصاً برای زنان داشته است این بوده که زنان را از منجلابی که در زمان طاغوت گرفتارش شده بودند، بیرون آورد. بعد از انقلاب می‌بینیم که زن اگر مورد توجه واقع شده به خاطر استعدادهای نهفته‌ای است که درون او وجود دارد. این برکت انقلاب بوده در حق زنان که ظرفیت‌های زنان را شکوفا می‌کند. امروز به یک زن، دیگر نگاه ابزارگونه وجود ندارد و این خود او است که با فعالیت‌های خودش و قرار گرفتن در میدان‌های مختلف مطرح شده و مورد توجه قرار می‌گیرد.
مهدی‌زاد ادامه داد: در خاطرات خانم صارمی است که به دلیل حفظ حجابش چه سختی‌هایی را پشت سر گذاشته است. او با حضور در فعالیت‌های مختلف از استعدادهای درونی خود استفاده کرده و اثبات می‌کند که یک زن می‌تواند علاوه بر اینکه اساس بنیان خانواده باشد در اجتماع هم نقش فعالی داشته باشد. خانم صارمی اثبات کرد که من می‌توانم زن باشم بدون اینکه به اعتقاداتم ضربه‌ای وارد شود. با توجه به اینکه خوهران بزرگ‌تر از او ازدواج کرده بودند او به عنوان فرزند ارشد خانواده در کارهای منزل به مادر خود کمک می‌کرد. می‌بینیم که او نقش‌های فعالی داشته است.
وی اضافه کرد: حضور فعال زنان در جامعه به برکت انقلاب اسلامی رخ داده است البته نباید از ویژگی‌های شخصیتی خانم صارمی هم غافل شویم زیرا او به عنوان یک زن شجاع و جسور توانسته که در تمامی عرصه‌ها خود را نشان بدهد.
اعتماد به بانوان در دوران انقلاب
دانشور در تکمیل صحبت‌های خانم مهدی‌زاد گفت: البته به خانم صارمی اعتماد هم می‌شده است. به طور مثال در بخشی از کتاب داریم که در مقطع رفراندوم از او خواسته می‌شود تا بازرس کل صندوق‌های تبریز شود. او می‌گوید نه ولی آنها پاسخ می‌دهند که ما به شما اعتماد داریم. این نکته برای من بسیار جالب بود که نه تنها در گام‌های اول انقلاب بلکه در ادامه راه هم به ایشان و سایر دوستانش اعتماد می‌شده است. این جوّ اعتماد به زنان فضای بسیار مهم، جالب و قابل تاملی است.
مهدی‌زاد نویسنده کتاب «دختر تبریز» نیز در همین باره توضیح داد: این موضوع، مهم‌ترین تأثیری است که انقلاب در حوزه زنان توانسته به جای بگذارد. به عبارتی بهتر نقش زنان را برجسته‌تر کرده که زنان در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی می‌توانند حضور پررنگ‌تر و تاثیرگذاری داشته باشند.
دانشور در بخش دیگر این گفتگوی زنده اینستاگرامی گفت: یکی از محورهای مهمی که در کتاب «دختر تبریز» به آن اشاره شده که در آثار دیگر هم می‌توان یافت، با اهمیت نشان دادن مسجد است. می‌بینیم که خانم صارمی ارتباط بسیار جدی با مسجد داشته و این موضوع خیلی خوب در کتاب آورده شده است. مساجد اماکنی بودند که این‌ها که در آن فعالیت می‌کردند و استعدادهای آنها شکوفا می‌شده است.
وی افزود: طبیعی است که چنین فضایی بر شکل‌گیری شخصیت خانم صارمی و تعالی تدریجی او موثر بوده است. به این بحث مسجد و زنان هم بپردازید. هم در مورد صدر انقلاب و هم اگر در مورد امروز نکته‌ای دارید بفرمائید؟
مهدی‌زاد در پاسخ به این مسئله تصریح کرد: خانم صارمی مسجد را به عنوان یک نهاد مهم و تاثیرگذار انتخاب کردند. زیرا در لابه‌لای تمامی خاطرات او می‌بینیم که ارتباط او با مسجد حفظ شده است. البته مقداری از این موضوع به تربیت خانوادگی او برمی‌گردد. او در یک خانواده متدین و مذهبی و انقلابی رشد پیدا کرده است. در اوایل کتاب هم آمده که نقش پدر او در انس و ارتباط او با مسجد بسیار زیاد بوده است.
وی افزود: این آشنایی و الفت بین خانم صارمی و مسجد از دوران کودکی ایشان سرچشمه گرفته است که بعد از انقلاب هم حفظ می‌شود و به صورت‌های دیگر از جمله فعالیت‌های متنوع مانند برگزاری کلاس‌های آموزشی نمود پیدا می‌کند. به این نکته هم باید اشاره کنم که ما در زمان حال هم می‌بینیم که چه خانم صارمی و چه زنان دیگر ارتباط بسیار خوبی با مسجد دارند.
مهدی‌زاد ادامه داد: البته مسجد نه به به عنوان یک مکان دینی که بخواهیم آنجا به عبادت بپردازیم بلکه بسیاری از فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی ما در همین مساجد انجام می‌شود. به طور مثال در دوره‌های اخیر در بحث پشتیبانی از مدافعان حرم دیدیم که مساجد چه عملکردی داشتند. زنان در همین مساجد، برای مدافعان حرم بافتنی می‌بافتند. همچنین در عرصه انتخابات می‌بینیم که مساجد یکی از مهم‌ترین نهادهایی هستند که می‌توانند از لحاظ روشنگری سیاسی و اجتماعی بر روی جوانان تأثیرگذار باشند.
وی خاطرنشان کرد: ادامه آن نسل همین نسل امروزی است که در این ایام کرونایی هم حتی دیدیم که فعالیت‌هایشان تعطیل نشده است. زنان از منازل خود چرخ‌های خیاطی را به مساجد می‌آوردند و در تهیه ماسک‌های بهداشتی و لباس برای کادر درمان حضور پررنگی داشتند.
بی‌سواد بودن زنان معنایی ندارد
دانشور در ادامه این گفتگو درباره فعالیت‌های خانم صارمی، سوژه کتاب «دختر تبریز» گفت: خانم صارمی از ابتدای تشکیل نهضت سوادآموزی نقش جدی در این عرصه داشتند. یعنی ما دوباره وجهه دیگر فعالیت‌های او را در این بحث تربیتی مهم می‌بینیم. این نقش‌آفرینی متکثر و متنوع او برای من جالب است. یعنی ایشان هرجا احساس می‌کنند نیاز است همان‌جا حاضر می‌شوند و دقیقاً همانند یک چریک فرهنگی از این سنگر به آن سنگر و از این فضا به آن فضا می‌روند و تمام توان خود را آنجا متمرکز می‌کنند و به نتایج خوبی هم می‌‌رسند. خانم مهدی زاد لطفا راجع به فعالیت‌های ایشان در نهضت سوادآموزی هم توضیحاتی را بفرمایید؟
مهدی زاد در پاسخ به این پرسش عنوان کرد: بلافاصله بعد از فرمان امام خمینی(ره) مبنی بر تشکیل نهضت سوادآموزی، خانم صارمی جزو اولین نفراتی هستند که دوباره احساس نیاز می‌کنند و تکلیفی را برای خود حس می‌کنند که حتماً باید در این عرصه هم خدمت‌رسانی کنند.
وی افزود: او در ابتدا به عنوان مربی در برخی از روستاها شروع به فعالیت می‌کند. برای ثبت‌نام زنان جهت شرکت در کلاس‌های سوادآموزی ماجراهای متعددی را پشت سر می‌گذارند. اما در تمامی این فعالیت‌ها نکته‌ای که برای من هم بسیار جالب است این است که خانم صارمی هیچ وقت از مشکلااتی که برایش پیش می‌آید، دلسرد نمی‌شود بلکه با شجاعت سعی می‌کند که با آنها نبرد کند. این موضوع به روحیه خانم صارمی برمی‌گردد که یک روحیه مقاوم و جنگنده دارد. به این معنا که هیچ وقت در مقابل مشکلات عقب‌نشینی نمی‌کند. به طور مثال در مورد همین نهضت سوادآموزی در اوایل انقلاب نگاه خیلی خوبی درمورد تحصیل زنان وجود نداشته است و اکثر مردها مخالف بودند که زنان آنها سواد خواندن و نوشتن داشته باشند.
نویسنده کتاب «دختر تبریز» خاطرنشان کرد: خانم صارمی تعریف می‌کرد که وقتی برای تبلیغ نهضت سوادآموزی و ثبت‌نام زنان و دختران بی‌سواد و کم‌سواد به روستاهای متعدد می‌رفته، ماجراهای مختلفی برایش پیش آمده است. به طور مثال از طرف برخی، مورد اهانت قرار می‌گرفته یا در مواردی، مردان کتاب‌های آموزشی را پیش او پاره می‌کنند و دور می‌اندازند ولی او هیچ وقت عقب‌نشینی نکرده است. می‌گفتند آن قدر رفتم و آمدم تا در نهایت آنها را راضی کردم که در این عصر جدید، بی‌سواد بودن زنان هیچ معنایی ندارد و باید سواد خواندن و نوشتن داشته باشند تا در نهایت توانستند رضایت مردان را هم جلب کنند.
مهدی زاد اضافه کرد: خانم صارمی در دوره فعالیت در نهضت سوادآموزی، ارتباط بسیار خوبی با زنان و دختران روستایی برقرار می‌کنند تا علاوه بر سواد علمی، درباره احکام و مسائل دینی هم کلاس‌هایی را برای آنها برگزار کند. از طرف دیگر وظایفی را که برعهده مردان بوده، خودش در جایگاه یک زن انجام می‌داده است. و هچنین سعی می‌کرده است فضای خوب و مناسب آموزشی در روستاهای صعب العبور فراهم کند.
دانشور در تکمیل صحبت‌های خانم مهدی‌زاد تصریح کرد: خانم صارمی شخصیت بسیار مقاومی داشتند و امروز هم همچنان، پرشور در حال فعالیت هستند.
بهیاری در خط مقدم جنگ تحمیلی
وی ادامه داد: در عرصه حضور در دفاع مقدس، خانم صارمی، در مقطعی با احساس نیازی که تشخیص می‌دهند به عنوان بهیار در جبهه‌ها حضور پیدا می‌کنند. در واقع ما با وجهه دیگری از خانم صارمی روبرو می‌شویم که می‌رود و در جبهه‌ها هم حاضر می‌شود. ظاهرا جانباز هم شدند؟
مهدی زاد درباره این موضوع اظهار داشت: بله خانم صارمی در جبهه‌ها شیمیایی شدند و الان هم جراحت‌هایی دارند. یکی از نکات مهمی که در مورد شخصیت خانم صارمی، خود را نشان می‌دهد آن روحیه مقاوم و شجاعتش است. در وهله اول اینکه چطور توانستند رضایت مادر و خانواده خود را برای حضور در جبهه جلب کنند. البته گرفتن رضایت مادر هم برای خودش ماجرای جالبی دارد اما در نهایت خودشان را به جبهه می‌رسانند.
وی افزود: اما در میان خاطرات جبهه او آن چیزی که خیلی که خودش را نشان می‌دهد روحیه مقاوم اوست. صحنه‌هایی را که ایشان از رزمندگان و مجروحان تعریف می‌کنند، شاید در نگاه اول از نظر خواننده خیلی بعید باشد که یک زن چگونه می‌تواند با این صحنه‌ها روبرو شود، اما او اصلاً خود را گم نمی‌کند و خیلی راحت به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد. این موضوع به آن معنی نیست که خانم صارمی روحیه زنانگی ندارد بلکه اتفاقاً اصلاً اینگونه نبوده و خانم صارمی زمانی که خاطراتشان را در زمان مصاحبه‌ها برای ما تعریف می‌کردند، بارها شده بود که وسط مصاحبه، ریکوردر را خاموش کردیم. زیرا یادآوری آن روزها و صحنه‌ها برای او عذاب‌آور بود. اما در آنجا و در آن شرایط واقعی، خیلی خوب توانسته بود که بر احساسات خود غلبه کند.
این نویسنده ادامه داد: خانم صارمی در تمامی صحنه‌ها و عرصه‌های جبهه و درمان و رسیدگی به مجروحان حضور داشتند ولی هیچ‌وقت اجازه ندادند که احساسات زنانه بر او غلیه کند و موجب عقب‌نشینی‌اش شوند. بلکه با شجاعت کامل به مسیر خود ادامه داد و در عملیات‌های مختلفی حضور داشته است و خاطرات فراوانی هم از این عملیات‌ها دارد که در کتاب آمده است.
مهدی زاد در پاسخ به سؤالی درباره سوژه‌های دیگری مانند خانم صارمی در تبریز عنوان کرد: خانم صارمی یکی از این زنان انقلابی است، در کتاب هم اسامی تعدادی دیگر از این زنان آمده است. به‌خصوص زنانی که به همراه او به جبهه اعزام شده‌اند. حتی تعداد بانوانی هم که همانند خانم صارمی در عرصه‌های مختلف فعالیت داشته است، کم نیست اما یک کم‌کاری و غفلتی که شده این است که این قبیل زنان، به خوبی شناسایی و شناسانده نشده‌اند. امیدوارم این قدم برداشته شده، شروعی برای شناساندن زنان دیگر باشد. از جمله افرادی که خانم صارمی نام او را در این کتاب برده که از خانواده شهدا هم است، خانم پیرسمساری است که هم در استان آذربایجان شرقی مسئولیت‌هایی هم دارد و در ایام کرونا نیز توانست زنان را به دور خود جمع کند و برای امداد رسانی به کادر درمانی کشور، فعالیت‌های چشمگیری داشتند.
گفتنی است علاقمندان برای تهیه کتاب «دختر تبریز» علاوه بر کتابفروشی‌ها، می‌توانند با مراجعه به سایت عماریار این کتاب را با تخفیف و هدیه انتشارات «راه یار» تهیه کنند. نسخه الکترونیکی این کتاب نیز از طریق سایت و برنامه کتابخوان «طاقچه» در دسترس است. همچنین برای اطلاع از سایر گفتگوهای مجازی این انتشارات، می‌توانید به صفحات اطلاع‌رسانی این ناشر به نشانی raheyarpub در پیام‌رسان‌ها و اینستاگرام مراجعه کنید.
دیدگاهتان را بنویسید